MEWLİDANÊ SIFTEYAN Ê ZAZAKİ, TIRKİ U KURDKİ DI QISIMÊ ‘MERHEBA’ -2-

1. II. Mewlidanê Tırki, Kurdki u Zazaki dı Feslê Merheba

Merheba, ferhengan dı ına me’na ser yena: “hirayi, bereket”. Kokê Ruhb’i ra mastar a u me’naya “rehati, weşi u keyif” dı şıxuliyena. Merheba, herındê sılom dayişi dı yo kelime ya. Wext yo meyman biyero u ey ra bivaciyo ‘Merheba!’ zeku bıvaci “Biyer, keyeyê ma qey tu hira yo u rehet o, tı ita dı duesti u ikrom vinenê!”  Rına merheba zey dua yena ına me’na: “Wa Homa, bereket u reheti, weşi u sıhet bıdo tu!”^[1]

Edebiyatê İslâmi dı zey tewıranê na‘t, mevlid, mi‘râciyye u tewşih dı vateyê ‘merheba’ zaf şıxuliyeno. Beno ki hedisê mi’rac sera seba hurmet kerdışê Hz. Pêxember’i ına kelime endêk zêd şıxuliyena.^[2] Merheba, zıwanê me’na ser seba Hz. Muhemmed ‘aleyhi selam yo ‘xêr ameyi ya. Feslê merheba zafi mewlidan dı hetê şekil u me’na ra yobinan ra nızd o.

Mewlidan dı usulê nuştışi guerı qısımê ‘Biyişê Pêxemberi’ ra dıma qısımê ‘Merheba’ ca geno. Ino qısım dı seba biyişê Pêxemberi şairi ca doni şayiya xu u heskerdışê xu. Ino qısım dı behs beno ki biyişê Ey qey hemı ‘aleman yo destpêkerdışo newe yo.^[3]

“…Ğeyri insânî çiqâ eşyâ bî vâ / Merḥebâ yâ seyyîde’l-kewneyni vâ

Merhebâ ey sirrî Subhân merhebâ / Merhebâ ey rûhî rûhân merhebâ

Merhebâ ey Fexrî ‘arşî merhebâ / Merhebâ nesley Qureyşî merhebâ

Merhebâ yâ sâhîbed-dînî’l mubînî / Merhebâ yâ sâdiqe’l we’dî’l emînî

Merhebâ yâ men sereyte bîlherem / Merhebâ ya men denewte bîlqedem

Merhebâ ya qurrete ‘eynîl werâ / Merhebâ ya men nubî ‘te fîlhîrâ

Merhebâ ya ‘Âlîmel ‘îlmîl ezel / Merhebâ ya Şâfî’en(y) yewmel wecel

Merhebâ ey rehmeten lîl ‘âlemînî / Merhebâ yâ şefî’ul muznîbînî

Wazenî ger mâ xelasîyâ temam / Vâtişî mâ esselâtu wesselâm…”^[4]

…

“…Cumle zerrat-ı cihan îdûb nida / Çağrışuben didiler kim merhabâ

Merhabâ ey âlî Sultan merhabâ / Merhabâ ey kân-i ‘irfân merhabâ

Merhabâ ey sirr-i furkân merhabâ / Merhabâ ey derde dermân merhabâ

Merhabâ ey bülbül-i bâğ-ı cemâl / Merhabâ ey âşina-yı Zü’l-Celâl

Merhabâ ey mâh u hurşîd-i hüda / Merhabâ ey Hakk’dan olmayan cüda

Merhabâ ey âsî ümmet melcei / Merhabâ ey çâresizler eşfa’ı

Merhabâ ey cân-ı Bâkî merhaba / Merhabâ uşşâka sâkî merhabâ

Merhabâ ey kurratu’l-Ayn-ı Halîl / Merhabâ ey hâs-ı mahbûb-ı Celîl

Merhabâ ey rahmeten lilâlemîn / Merhabâ sensin Şefîu’l-Müznibîn

Merhabâ ey padişah-ı dû cihân / Senin içün oldı kevn ile mekân

Ey cemâlı gün yüzi bedr-i münîr / Ey kamu düşmişlere sen destgîr

Destgîrisin kamu üftâdenün / Hem penâhı bende vü âzâdenün…”^[5]

…

“Cümle zerrât-ı cihân dâ ev nidâ / Kérne gâzî pékve gotin merhabâ

Merhabâ ey Sırr-ı Furkân merhabâ / Merhabâ ey dermân-ı derdan merhabâ

Merhabâ ey cân-ı Bâkî merhabâ / Merhabâ uşşâk-ı sâkî merhabâ

Merhabâ ey âlî Sultan merhabâ / Merhabâ ey kân-i irfân merhabâ

Merhabâ ey şems-i tâbân merhabâ / Merhabâ ey cân-ı cânân merhabâ

Merhabâ ey kurratu’l-Ayn-ı Halîl / Merhabâ ey hâs-ı mahbûb-ı Celîl

Merhabâ ey rahmeten lilâlemînî / Merhabâ tûyi Şefîu’l-Müznibînî

Merhabâ ey âfitâb-ı bîzewâl / Merhabâ ey mâh-ı tâb-ı lâyezâl

Merhabâ ey bülbül-i bâğ-ı visâl / Merhabâ ey âşina-yı Zi’l-Celâl

Merhabâ ey nûr-ı hurşîd-i Huda / Merhabâ ey tû ji Hakk nâbi cüda

Merhabâ matlûb-ı âlem her tûyi / Merhabâ ewlâd-ı Hâşim her tûyi

Merhabâ ey nûr-ı Hakkra mazhari / Merhabâ ey ewliyâra serweri

Merhabâ hâti şivân-i ümmeti / Merhabâ hât bûme nûra devleti

Merhabâ ey bedr-i âlem yâ Münîr / Merhabâ halk-i ketira destgîr

Merhabâ sultân-ı cümle enbiya / Merhabâ ey nûr-ı çeşm-i asfiya…”^[6]

Hiri qısımi corıni rêzkerdış guerı mewlidanê Ehmed Xasi, Süleyman Çelebi u Hüseyin Bateyi ra qısımê ‘merheba’ yo. Hiri qısıman dı zi wesıfanê Hz. Muhemmed ‘aleyhi selam ra behs beno. Ma ına xebat dı hiri mewlidi feslê ‘Merheba’ guerı nayi tiver. Ini hiri mewlidan dı ê beyiti ki qısımanê mewlidan gıredoni yobinan zaf moneni yobinan:

“Wazenî ger mâ xelasîyâ temam / Vâtişî mâ esselâtu wesselâm…”^[7]

“Ger dilersiz bulasız oddan necât / ‘Işk ile derd ile idin es-salât…”^[8]

“Ger dévitin hûn ji nârî bin necât / Bi’ışq û şewqek hûn bibéjin es-selât…”^[9]

Feslê Merheba, seserran ra nat metinanê mewlidan dı ca geno. Tesbitan guerı feslê merheba vercu bı destê şair Ehmedi nusiyayo. Mewlidê Süleyman Çelebi dı vercu qısımê Merheba çinbı, dıma hewayo ilawe dı kuweno mewlidê cı. Mewlidanê Ehmedê Xasi u Melayê Bateyi dı ıno fesıl eslê mewlidi ra yo.

Eger ma nuştışê tarixê ıni hiri mewlidan biyar verê çıman hına êseno ki ıni mewlidi –xısusen qısımê Merheba- yobinan ri nazire yi. Çunki hiri mewlidan dı feslê Merhaba hetê mewzu, wezin, qafiye u izafe ra tesirê edebiyatê İslami u zıwanê ‘Erebi dı mendi. Ino xısus ihtimalê nazire keno zıxm. Hiri mewlidi zi pê qalıbê ‘fâ’ilâtün/ fâ’ilâtün/fâ’ilün’ u qafiyeya duz (aa aa, bb aa, cc aa…) nusiyayi. Feslê Merheba hiri mewlidan dı zi miyanê qısımê ‘Weladet/Biyiş’ dı ca geno.

Mewlidê Süleyman Çelebi dı feslê Merheba dı beyita verin “…Cumle zerrat-ı cihan îdûb nida / Çağrışuben didiler kim merhabâ” u beyita verin ê Bateyi’yi “Cümle zerrât-ı cihân dâ ev nidâ / Kérne gâzî pékve gotin merhabâ” zêpi yi. Rına hiri mewlidan dı ıni hiri beyiti cêrin hetê kelimeyan, rêzbiyiş u me’na ra zey yobinan i:

“Merhabâ ey rahmeten lilâlemîn / Merhabâ sensin Şefîu’l-Müznibîn”

“Merhabâ ey rahmeten lilâlemînî / Merhabâ tûyi Şefîu’l-Müznibînî”

“Merhebâ ey rehmeten lîl ‘âlemînî / Merhebâ yâ şefî’ul muznîbînî”

Rına hiri mewlidan dı ıni hiri beyiti cêrin hetê kelimeyan, rêzbiyiş u me’na ra yobinan ra nızd i:

“Merhabâ ey kurratu’l-Ayn-ı Halîl / Merhabâ ey hâs-ı mahbûb-ı Celîl”,

“Merhabâ ey kurratu’l-Ayn-ı Halîl / Merhabâ ey hâs-ı mahbûb-ı Celîl”

“Merhebâ ya qurrete ‘eynîl werâ / Merhebâ ya men nubî ‘te fîlhîrâ”

Kelimeya Merheba, mewlidê Çelebi dı 10 beyitan dı 24 dori, mewlidê Ehmedê Xasi’de 8 beyitan dı 19 dori u mewlidê Hüseyin Bateyi dı 15 beyitan dı 37 dori viyerena. Ino zaf tekrar biyişê Merheba ra sen’eti tekrir, aliterasyon u asonans’i xu weş a weş ramuecneni.

[1] Çağrıcı, Mustafa, “Merhaba”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 29, İstanbul 2004, r. 183-184

[2] E.n.v, r. 183.

[3] Varol, Murat, “Süleyman Çelebi’nin Mevlidi ile Ahmed-i Xasi’nin Mevlidine Dair Bir Karşılaştırma”, VI. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Kongresi 12-14 Ekim 2016 Konya, Bildiri Kitabı, İstanbul 2016, r. 626.

[4] Xasî, a.g.e., s. 22

[5]Pekolcay, r. 167-168.

[6] Yüksel, a.g.e., s. 132.

[7] Xasî, Ehmedê, Mevlidu’n-Nebiyyu’l-Kureyşiyyî, Nûbihar, İstanbul 2013, r. 5.

[8] Pekolcay, e.n.v., r. 48.

[9] Şemrexî, e.n.v., r. 206.